Spotkanie 
w czwartek 29 września 2016 r. o godz. 18.00

Wstęp wolny

Spotkanie z historykiem sztuki
dr Elżbietą Matyaszewską

GALERIA ARCYDZIEŁ

Pieter Bruegel Starszy i jego „Świat do góry nogami”

ulotka.pdf

Wszy­scy, któ­rzy inte­re­sują się sztuką, widzą, że pośród nie­zli­czo­nej ilo­ści arte­fak­tów, wyko­na­nych przez arty­stów na prze­strzeni wie­ków, znaj­dują się takie, o któ­rych możemy powie­dzieć, że są ponad­cza­sowe. Że swoim tema­tem, spo­so­bem wyko­na­nia czy wresz­cie per­fek­cyj­nie zapla­no­waną kom­po­zy­cją nie pod­le­gają upły­wowi czasu, zmie­nia­ją­cym się gustom este­tycz­nym, modzie oraz, bez­li­to­snej cza­sem, oce­nie kry­ty­ków sztuki. O takich dzie­łach sztuki można powie­dzieć, że są arcy­dzie­łami i osią­gnęły naj­wyż­szy z moż­li­wych poziom arty­styczny, wykra­cza­jący znacz­nie poza ogól­nie przy­jęte normy este­tyczne. Cza­sem o takim sta­tu­sie decy­do­wało jedy­nie autor­stwo dzieła, cza­sem jego temat, ale zawsze musiał ist­nieć odbiorca, który swoją akcep­ta­cją potwier­dzał tę naj­wyż­szą rangę war­to­ści. Histo­ria sztuki przy­wo­łuje tysiące takich arcy­dzieł, zarówno w dzie­dzi­nie malar­stwa, rzeźby, jak i wśród wytwo­rów rze­mio­sła arty­stycz­nego. Wypeł­niają one sale muze­alne, gdzie mogą być podzi­wiane przez miliony, bądź zdo­bią pry­watne gale­rie, dostępne tylko nie­licz­nym wybrań­com. Nie­rzadko znamy je jedy­nie z opi­sów i kro­nik histo­rycz­nych, gdyż bez­pow­rot­nie ule­gły znisz­cze­niu lub zagi­nęły w nie­zna­nych oko­licz­no­ściach, co jed­nak nie prze­szka­dza, by okre­śle­nie „arcy­dzieło” nie­zmien­nie im towa­rzy­szyło. Śle­dząc dzieje sztuki, nie spo­sób nie zauwa­żyć, że w ciągu wie­ków poja­wiały się motywy chęt­nie wyko­rzy­sty­wane przez arty­stów, nie­za­leż­nie od epoki, stylu czy miej­sca powsta­wa­nia danego dzieła sztuki. Znane są aż nadto sytu­acje, gdy ta sama histo­ria poka­zy­wana była na różne spo­soby, z wyko­rzy­sta­niem róż­no­rod­nych tech­nik. Nie­wy­czer­pa­nym źró­dłem takich ponad­cza­so­wych tema­tów jest z pew­no­ścią Stary i Nowy Testa­ment. Opi­sane w Biblii dzieje ludz­ko­ści, Izra­ela oraz życia Chry­stusa od samego początku jej ist­nie­nia sta­wały się kanwą, na któ­rej malo­wano wybrane epi­zody. Podob­nie rzecz się miała z żywo­tami świę­tych i męczen­ni­ków za wiarę, a także opi­sami wybra­nych epi­zo­dów z dzie­jów Kościoła kato­lic­kiego. Warto też przy­po­mnieć, iż obok reli­gij­nych źró­deł tema­tycz­nych kapi­tal­nym impul­sem do two­rze­nia było życie codzienne ludzi ota­cza­ją­cych arty­stę – ich zabawy, odwieczne rytu­ały i zwy­czaje, praca oraz zwy­czajny trud, wypeł­nia­jący każdy dzień. God­nymi uwiecz­nie­nia na płót­nie była też przy­roda, a także domo­stwa wypeł­nione róż­nymi przedmio­tami, pod pędz­lem mala­rza ukła­da­ją­cymi się w wymyślne mar­twe natury. To wła­śnie takie inspi­ra­cje naj­czę­ściej odnaj­du­jemy w XVI- XVII-wiecz­nej sztuce arty­stów zamiesz­ku­ją­cych histo­ryczne Nider­landy. Nie­kwe­stio­no­wa­nym mistrzem w tych krę­gach był Pie­ter Bru­egel Star­szy, zwany też Chłop­skim. Żył i two­rzył w XVI wieku, miesz­ka­jąc w mia­stach dzi­siej­szej Bel­gii. Mimo iż przy­pi­suje się mu nie­wiele ponad 45 obra­zów, nie­mal wszyst­kie można zali­czyć do kate­go­rii arcy­dzieł. Ich war­tość arty­styczna wynika nie tylko z dosko­na­ło­ści warsz­tatu, ale też z faktu, że są obra­zem współ­cze­snych mala­rzowi cza­sów, a jed­no­cze­śnie jego wła­sną, ponad­cza­sową wizją świata zamiesz­ka­łego przez pro­stych ludzi, czer­pią­cych radość ze swych nie­wy­szu­ka­nych roz­ry­wek. Przedmio­tem jego pla­stycz­nych roz­wa­żań były też przy­po­wie­ści biblijne, sta­ro­te­sta­men­towe pro­roc­twa oraz wybrane epi­zody z życia Świę­tej Rodziny. Po Pie­terze Bru­eglu Star­szym nider­landzką rze­czy­wi­stość unie­śmier­tel­niali na swych płót­nach jego syno­wie, a w następ­nym stu­le­ciu także wnu­ko­wie oraz prawnu­ko­wie, two­rząc znaną do dziś rodzinę malar­ską Bru­egh­lów.

BIBLIOGEAFIA
1. Michał Walicki, Bruegel, Warszawa 1957
2. Gerhard W. Menzel, Piotr Bruegel Starszy, Warszawa 1969
3. Geniusze sztuki. Bruegel, Warszawa 1985
4. Philippe i Fracoise Roberts-Jones, Pieter Bruegel Starszy, Warszawa 2000

Elżbieta Matyaszewska, historyk sztuki, doktor nauk humanistycznych. W latach 1985-1990 członkini ogólnopolskiego zespołu badawczego przy Instytucie Sztuki PAN w Warszawie, prowadzącego badania nad polskim życiem artystycznym drugiej połowy XIX wieku, w ramach programu węzłowego Polska kultura narodowa, jej percepcje i tendencje. W 1991-1993 sekretarz naukowy zespołu przy Instytucie Sztuki PAN, przygotowującego katalog dzieł malarskich Jana Matejki w związku z rocznicami 150-lecia urodzin i 100-lecia śmierci artysty – dwutomowa publikacja, do której napisała też kilkadziesiąt haseł katalogowych, została wydana w 1993 roku pod tytułem Matejko. Obrazy olejne. Katalog. W latach 1992-2001 współpracowała z redakcjami lubelskich i warszawskich periodyków (m.in. „Przegląd Akademicki”, „Dziennik Wschodni”, „Akcent”, „Wnętrze Twojego Domu”, „Dobre Wnętrze”, „Zabytki-Heritage”), publikując relacje z wystaw sztuki dawnej i współczesnej, a także cykliczne teksty z zakresu historii ubioru, mody i rzemiosła artystycznego.

Elżbieta Matyaszewska od lat utrzymuje aktywny kontakt z Instytutem Historii Sztuki KUL, uczestnicząc w organizowanych sesjach naukowych oraz działalności kulturalno-naukowej na rzecz miasta Lublin. W roku 2008 koordynowała prace mające na celu zorganizowanie przy Instytucie Historii Sztuki KUL zajęć z historii sztuki dla członków Uniwersytetu Trzeciego Wieku, z którym współpracuje jako wykładowca. Wykłada również dla członków UTW w Tomaszowie Lubelskim i Świdniku. Od roku 2011 prowadzi współpracę z Filharmonią Lubelską w ramach Akademii Muzyki i Plastyki (oferta skierowana do szkół ponadpodstawowych Lublina i regionu), przygotowując prezentacje z zakresu sztuk plastycznych, wpisujące się w określone tematy muzyczne. Ponadto, w ramach działalności dydaktycznej, prowadziła zajęcia obejmujące najważniejsze zjawiska z dziejów sztuki nowoczesnej i najnowszej, zarówno polskiej, jak i powszechnej w Wyższej Szkole Humanistyczno-Przyrodniczej w Sandomierzu, wykłady o sztukach pięknych dla członków Uniwersytetu Otwartego KUL, a także zajęcia specjalizacyjne na Studiach Podyplomowych przy Instytucie Historii Sztuki KUL. W ostatnich latach pracowała w Instytucie Leksykografii KUL na stanowisku adiunkta, prowadząc dział sztuki religijnej i redagując hasła z tego zakresu tematycznego do Encyklopedii Katolickiej. Należy do Stowarzyszenia Historyków Sztuki.
Elżbieta Matyaszewska jest autorką książki „Wierzę w cuda nie od dziś”. Religia w życiu i twórczości Jana Matejki (Lublin 2007) oraz kilkudziesięciu publikacji naukowych i popularnonaukowych w zakresie ikonografii chrześcijańskiej i malarstwa polskiego, a także wielu haseł z dziedziny historii sztuki zamieszczonych w Encyklopedii Katolickiej.